Ende i tronditur nga pandemia e Covid-it, e cila goditi rëndë vendet evropiane, kontinenti u përball me një krizë të re të paimagjinueshme në vitin 2022 – një luftë në Ukrainë.

Ndërsa disa e panë krizën si një mundësi për një tranzicion energjetik, të tjerë po mundësonin përfitimin nga kriza të financuar me paratë e buxhetit përmes sektorëve thelbësorë për shtetin dhe qytetarët.

Një vend i tillë është Maqedonia, sipas hulumtimit IRL.

Gjithçka filloi në gusht 2022, kur Ministria e Ekonomisë njoftoi se do të shpallej një gjendje krize energjetike në sektorin e energjisë elektrike për të siguruar furnizim të qëndrueshëm për konsumatorët vendas.

Kjo përfshinte më shumë para buxhetore për kompanitë shtetërore të prodhimit dhe transportit të energjisë, të tilla si Termocentralet e Maqedonisë (ESM) dhe Operatori i Sistemit të Transmetimit të Energjisë Elektrike Maqedonase (MEPSO). Fondet shtesë supozohej të siguronin sasi të mjaftueshme të qymyrit dhe derivateve të naftës për termocentralet vendase.

Pas më shumë se tre vjet e gjysmë padish administrative kundër kompanisë shtetërore ESM dhe Agjencisë për Mbrojtjen e të Drejtës për Qasje të Lirë në Informacion Publik, të cilat u drejtuan nga gazetarë të IRL për shkak të refuzimit për të zbuluar kontrata shumëmilionëshe për blerjen e qymyrit, arritëm të zbulojmë se ku përfunduan disa nga paratë.

Gjatë krizës energjetike nga viti 2022 deri në vitin 2025, kompania shtetërore lidhi kontrata për blerjen e 4.6 milion ton linjit, për të cilat u ra dakord të shpenzoheshin mbi 283 milion euro në një mënyrë jotransparente.

Paratë përfunduan te një numër i vogël kompanish, më shpesh të formuara posaçërisht dhe me nxitim për të fituar tenderët e linjitit. Ishte një biznes joshës që ngjalli interesin e deri në 23 kompanive për të paraqitur oferta për njoftimet e ESM.

Kontrata më e shtrenjtë e qymyrit, me një çmim prej 70 eurosh për ton pa TVSH, u lidh nga kompania shtetërore ESM me kompaninë me seli në Shkup Zobek Mining Group. Ishte në qendër të vëmendjes së publikut në fillim të këtij viti, kur Drejtoria e Policisë Financiare ngriu asetet e saj me dyshimin se paratë shtetërore nga tenderët për zhvillimin e infrastrukturës që mori nga Drejtoria për Zonat Zhvillimore Teknologjike dhe Industriale (DTIZ) përfunduan atje, ndërsa drejtor i saj ishte Jovan Despotovski nga LSDM.

Kontrata me Zobek Mining u lidh në shtator 2023, fillimisht për dërgimin e 200 mijë ton qymyr në REK Bitola brenda një viti. Me dy anekse, sasia e dërgesës u rrit, së pari me 40 mijë ton, pastaj me 48 mijë ton të tjerë, në një total prej 288 mijë ton.

Për këtë qëllim, kompania “Zobek Mining” lidhi një marrëveshje me kompaninë greke “Lignitorihia Ahlada”, e cila është koncesionare e minierës së qymyrit me të njëjtin emër, “Ahlada”, në rajonin e Lerinit, nga ku u ble e gjithë sasia.

Në atë kohë, në publikun grek u hap një debat rreth, siç u tha, çmimit të ulët me të cilin Maqedonia importoi qymyr nga kjo minierë, dhe kjo na shtyu të hetojmë çmimin përfundimtar të rënë dakord nga ESM.

Sipas një deklarate zyrtare nga “Lignitorihia Ahladas” dërguar Ministrisë Greke të Energjisë, dhe të marrë nga IRL, 768,827 ton linjit u shitën nga kjo minierë në Maqedoni në vitin 2023, me një çmim midis 28-30 euro për ton.

Pronari i “Zobek Mining” është shtetasi maqedonas Enis Kolashinac.

Kur e takuam për herë të parë, gjëja e parë që na tha ishte se ky ishte takimi i tij i parë me gazetarët, megjithëse disa media e kishin përmendur emrin e tij kur po merrte tendera nga DTIRZ, pastaj kur u hap një hetim, dhe gjithashtu për blerjet e qymyrit.

Nga inspektimi i kontratave të lidhura me kompaninë “Lignitorihia Ahladas”, u bindëm se çmimi i blerjes varion nga 30 euro për ton në vitin 2023 në 35 euro për ton vitin pasardhës. Megjithatë, Kolasinac shpjegoi se ky çmim përfshin edhe kostot e transportit dhe logjistikës prej rreth 10 eurosh të tjera për ton. Edhe me këtë, kishte ende një ndryshim të madh nga 70 eurot për ton të dakordësuara me ESM.

“Diferenca që ‘Zobek Mining’ bëri në fitim është rreth 3.2 euro për ton nga kjo blerje qymyri”, na tha Kolasinac.

Në takimin e dytë nga tre që patëm me të, ai na tha se duhej të punësonte një kompani tjetër që, ndër të tjera, duhej të nxirrte qymyrin në minierën greke. Kur e pyetëm se kush ishte ajo kompani, ai u përgjigj se ishte bullgare.

Paratë shtetërore për qymyrin përfunduan te Vice Zaev

Kompania në fjalë ishte “Gomasidra”, e regjistruar në Petrich, Bullgari, në pronësi të Vice Zaev, vëllai i ish-kryeministrit dhe liderit të LSDM-së, Zoran Zaev.

“Nuk e dija fare se kush ishte kompania. U informova për këtë nga banka përmes së cilës u kryen pagesat pasi ata ndaluan të gjitha pagesat dhe më thanë të gjeja një bankë tjetër sepse kjo është kompania e Vice Zaev”, na tha Kolasinac, i cili, rastësisht, nuk e fsheh faktin se është një mik i mirë i ish-kryeministrit.

Ishte konfuze që kontrata midis Zobek Mining dhe minierës greke nuk përmendte fare se një kompani tjetër duhet të bënte gërmimin. Nenet 2.1 dhe 2.2 thonë: “…shitësi (Lignitorihia Ahladas) merr përsipër të vërë në dispozicion sasinë e nevojshme të linjitit për dorëzim sipas orarit mujor. Shitësi merr përsipër të marrë përsipër dhe të paguajë të gjitha kostot për ngarkimin e linjitit.”

Që në takimin e tretë, Kolasinac na tregoi kontratën me kompaninë “Gomasidra”, e cila është e regjistruar në të njëjtën adresë në Petrich me disa kompani të tjera të Zaevit, dhe ku ndodhet edhe kompania “POWER i8 Ltd” e liderit aktual të LSDM-së, Venko Filipche, dhe për të cilën IRL ka shkruar tashmë. Ai nuk na lejoi të fotografonim kontratën, por vetëm ta lexonim. Gjëja më e rëndësishme ishte të përqendroheshim te Neni 4, i cili përshkruan në detaje detyrimet e kompanisë së Vice Zaevit.

Në marrëveshjen e përfaqësimit tregtar, Zobek Mining u zotua t’i paguante Gomasidrës 47 euro për çdo ton qymyr të shitur, që është më shumë se kostoja e vetë qymyrit, e cila është 40 deri në 45 euro me transport.

Në këmbim, “Gomasidra” mori përsipër: “…në emër dhe për llogari të porositësit ‘Zobek’, do të arrijë marrëveshje për blerjen dhe shitjen e qymyrit me palë të treta, do ta informojë atë në kohën e duhur dhe do të kujdeset për interesat e tij; më pas do të sigurojë ambiente pune në afërsi të vendit të ngarkimit; do të sigurojë pajisje dhe makineri të nevojshme; do të kalibrojë qymyrin sipas granulimit të kërkuar; nëse është e nevojshme, desulfurizimin në nivelin e kërkuar të squfurit; do ta heqë pluhurin nga qymyri në një nivel të pranueshëm të hirit; dhe do të organizojë një ngarkim të shpejtë dhe të qetë të qymyrit dhe një mbërritje të shpejtë dhe të qetë në destinacionin përfundimtar, megjithëse transporti i qymyrit, për sa i përket angazhimit të automjeteve dhe kostove të transportit, është detyrim i porositësit dhe ai e paguan vetë.”

Megjithatë, me këtë kosto për Gomasidra-n, që Zobek Mining të ishte fitimprurëse, do të duhej ta shiste qymyrin për të paktën 90 euro për ton, sepse me çmimin e rënë dakord prej 70 eurosh nuk kishte logjikë biznesi për të hyrë në këtë marrëveshje.

Kur e pyetëm Kolasinac-in për këtë mungesë logjike të tregut, ai na tha se kjo nuk do të thotë që gjithçka e shkruar në kontratën me Gomasidra-n është paguar.

Megjithatë, sipas të dhënave mbi kontratat e realizuara (sasia e dorëzuar dhe shuma e paguar) nga ESM, kontrata me Zobek Mining me vlerë 20.3 milionë euro për prodhimin e nxehtësisë u shterua me një sasi më të vogël qymyri me kalori më të larta se sa ishte planifikuar, pra 244 mijë ton, kështu që çmimi mesatar i realizuar për ton u rrit në 82.5 euro.

Lexoni të gjithë hulumtimin IRL në linkun.